Kwas azotowy jest nieorganicznym kwasem mineralnym. Ciekły kwas azotowy o ostrym zapachu może być mieszany z wodą w dowolnych proporcjach. Reaguje gwałtownie z etanolem i jest bezbarwny w stanie czystym. Ten związek chemiczny jest jednym z najsilniejszych kwasów i może nawet rozpuszczać metale szlachetne, takie jak srebro. Zwłaszcza pod wpływem światła stężony kwas azotowy łatwo się rozkłada i często ma żółtawy lub czerwonawy odcień ze względu na rozpuszczony w nim dwutlenek azotu (NO2). Roztwór kwasu azotowego i dwutlenku azotu nazywany jest "dymiącym kwasem azotowym":
W kontakcie z powietrzem lub po przekroczeniu temperatury wrzenia kwas azotowy rozkłada się, wytwarzając czerwonawo-brązowy, wysoce toksyczny dwutlenek azotu (NO2). Ten gazowy dwutlenek azotu przypomina pomarańczowo-brązowy dym i od niego pochodzi nazwa "dymiący kwas azotowy". Jak opisano powyżej, dwutlenek azotu powstaje podczas rozkładu lub reakcji kwasu azotowego. Ma on silne działanie utleniające, a tym samym sprzyja pożarom - może więc zapalić niektóre łatwo palne materiały, takie jak drewno lub słoma.
Synonim "wody oddzielającej" dla kwasu azotowego wynika z faktu, że srebro można rozpuścić ze złota za pomocą 50-procentowego roztworu tej substancji chemicznej, tj. metale złoto i srebro można od siebie oddzielić. Stężony kwas azotowy reaguje z innymi kwasami. Jednym z najbardziej znanych związków jest ten z kwasem solnym (HCl), tworząc tak zwany "aqua regis" (łac.), znany również jako kwas królewski, który może nawet rozpuszczać metale szlachetne, takie jak złoto i platyna. Sole kwasu azotowego powstają w wyniku reakcji kwasu azotowego z metalami.
Sole (i estry) kwasu azotowego nazywane są azotanami. Kwas zawdzięcza im swoją nazwę, pochodzącą od nazw zwyczajowych niektórych jego soli alkalicznych i ziem alkalicznych, które kończą się nazwą saletra - na przykład azotan sodu (saletra chilijska), azotan potasu (saletra potasowa), azotan amonu (saletra amonowa), azotan wapnia (saletra wapniowa lub saletra murarska) lub azotan baru (saletra barytowa). Od 1908 r. kwas azotowy jest produkowany na skalę przemysłową poprzez katalityczne utlenianie amoniaku w tzw. procesie Ostwalda.
Kwas azotowy jest stosowany w różnych stężeniach. Za stężony kwas azotowy uważa się roztwór o stężeniu od 65 do 69 procent, który jest stosowany głównie w laboratoriach. Przemysł zwykle wykorzystuje kwas azotowy w stężeniu 68 procent. Rzadko stosuje się 100-procentowy roztwór tej substancji chemicznej. Kwas azotowy może być swobodnie sprzedawany w stężeniu do trzech procent.
